Misją FOR jest zwiększanie w społeczeństwie aktywnego poparcia dla szerokiego zakresu indywidualnych wolności (w tym zwłaszcza wolności gospodarczej) oraz – co się z tym wiąże – dla podnoszenia poziomu praworządności w państwie. Celem jest też odpowiednio zmniejszanie poparcia i wzmacnianie w społeczeństwie oporu wobec rozwiązań idących w przeciwnych kierunkach.
Szeroki zakres wolności i podniesienie praworządności są m.in. konieczne do tego, aby Polska mogła nadal realizować swój historyczny cel: dochodzić do poziomu życia Zachodu.
Zasadnicze rozszerzenie indywidualnych wolności i podniesienie praworządności nastąpiło w 1989 r. w Polsce wraz z upadkiem socjalizmu – najbardziej represywnego współczesnego ustroju – i możliwymi dzięki temu reformami. Odwrotną stroną tego procesu była radykalna przebudowa zakresu i struktury państwa. Wiele jednak zostało do zrobienia. A ponadto – nawet w demokracji – wolność, zwłaszcza gospodarcza oraz praworządność, wymagają stałej i silnej obrony.
Indywidualne wolności obejmują wolność polityczną rozumianą współcześnie jako wolne wybory, wolność słowa i mediów, wolność podróżowania, wolność zrzeszania się oraz szeroko rozumianą wolność gospodarczą, której rdzeniem jest swobodna, a więc prywatna przedsiębiorczość (własność) oraz szeroki zakres wolności umów czyli – łącznie – wolny rynek. Owe wolności są podstawowymi, klasycznymi, materialnymi prawami człowieka.
Poziom praworządności wyraża się w stanowieniu prawa i jego egzekwowaniu. Poziom praworządności jest tym wyższy, im:
- Mniej jest aktów prawnych, sprzecznych z materialnymi prawami człowieka oraz właściwą procedurą stanowienia prawa. W praktyce ten poziom praworządności legislacyjnej można mierzyć stopniem kolizji między proponowanym i – co gorsza – uchwalanymi aktami prawnymi, a odpowiednimi częściami konstytucji.
- Mniej jest decyzji aparatu interpretacji i egzekwowania uchwalonego prawa (policja, prokuratura, sądy, organy podatkowe) sprzecznych z owymi prawami i odpowiednią procedurą. Do fundamentalnych, klasycznych praw człowieka należy prawo do należytego procesu (ang. due process), które wyraża się w takim postępowaniu organów państwa, że niewinni ludzie nie są przezeń prześladowani, a osobom oskarżonym zapewnia się odpowiednie gwarancje procesowe. Wysoki poziom praworządności wymaga także możliwie szybkiego rozstrzygania spraw przez organy zajmujące się interpretacją i egzekwowaniem prawa. Sprawiedliwość nierychliwa nie jest sprawiedliwością.
Szeroki zakres indywidualnych wolności istnieje tylko wtedy, gdy państwo jest silnie i trwale ograniczone, i to dwojako:
- Ma silnie ograniczony zakres działania pod względem:
- legislacyjno-regulacyjnym,
- fiskalnym (wydatki budżetu i – w efekcie – podatki i dług publiczny),
- własności (własność państwowa to legalna władza polityków i administracji publicznej nad prezesami państwowych firm). - Jest silnie ograniczone co do metod, które stosuje, tzn. odznacza się wysokim poziomem praworządności.
Szeroki zakres indywidualnych wolności wymaga również, aby państwo dobrze chroniło jednych ludzi przed jasno zdefiniowanymi formami agresji ze strony innych ludzi: z zewnątrz (obrona narodowa) lub z wewnątrz (przeciwdziałanie elementarnej przestępczości). Ta funkcja stanowi wręcz rację istnienia państwa. W pewnych sytuacjach może istnieć konflikt miedzy wymaganiami praworządności, a funkcją ochronną państwa, np. bardzo rygorystyczne kryteria dopuszczalności dowodów w procesie karnym mogą przyczynić się do uniewinniania przestępców, choć jednocześnie chronią osoby niewinne przed karami sądowymi. W większości państw, a wśród nich z całą pewnością w Polsce, można i należy zarówno wzmacniać praworządność jak i funkcję ochronną państwa.
Przy państwie silnie ograniczonym, a jednocześnie skutecznym w realizacji tej funkcji, mogą działać dwa potężne społeczne mechanizmy rozwiązywania przez ludzi ich własnych problemów:
- Wolny rynek, albo inaczej: wolnorynkowy kapitalizm;
- Społeczeństwo obywatelskie: rozmaite stowarzyszenia, fundacje itp., a w tym także grupy i organizacje, których członkowie zrzeszają się dla uprawiania wspólnych zainteresowań i wzajemnej pomocy lub pomagania innym (kościoły, inne organizacje wzajemnej pomocy, organizacje charytatywne).
Triada: państwo silnie ograniczone – wolny rynek – prężne społeczeństwo obywatelskie stanowi w naszym przekonaniu, które wywodzimy z badań i doświadczeń, najlepszy ustrój dla wolnych i odpowiedzialnych ludzi. Nie ma immanentnego konfliktu między państwem, a wolnym rynkiem. Wolny rynek wymaga państwa, ale określonego typu: silnie ograniczonego i skutecznego w realizacji funkcji ochronnej. Takie państwo umożliwia też rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Jego przeciwieństwem było państwo socjalistyczne, które odbierało ludziom wszystkie podstawowe wolności i – m.in. dlatego odznaczało się niskim poziomem rządów prawa. (Egzekwowanie rozbudowanych zakazów wymagało rozbudowanego aparatu nadzoru i represji na czele z policją polityczną). Przy takim państwie nie było miejsca ani dla wolnego rynku, ani dla legalnego społeczeństwa obywatelskiego. Są też inne państwa, które silnie wypierają wolny rynek i/lub społeczeństwo obywatelskie. Reprezentują one różne kombinacje takich cech, jak rozbudowany interwencjonizm (duży zakres działania), niski poziom praworządności, słabe lub wręcz złe wykonywanie funkcji ochronnej. Ogólnie, im bardziej się odchyla – w tych zakresach – od wzorca państwa silnie ograniczonego – dany ustrój państwowy – tym gorsze tworzy on warunki dla życia i pracy ludzi.
Szeroki i równy zakres indywidualnych wolności ma samoistną wartość: szanuje on godność jednostki. Oprócz tego szeroki zakres wolności, zwłaszcza gospodarczej, możliwy tylko przy silnie ograniczonym państwie, dobrze wykonującym funkcję ochronną, tworzy najlepsze warunki dla szybkiego długofalowego rozwoju gospodarki, co z kolei ma ogromne znaczenie w kraju zapóźnionym, takim jak Polska:
- tylko on daje środki dla zaspokajania materialnych potrzeb ludzi
- tylko on tworzy coraz bardziej produktywne miejsca pracy (nie ma dobrego życia bez pracy);
- tylko on, zmniejszając lukę w poziomie życia w stosunku do bogatych krajów i tworząc więcej miejsc pracy, jest w stanie stopniowo ograniczać bodźce do emigracji;
- tylko on tworzy silną podstawę dla wzmacniania pozycji kraju w świecie;
- wreszcie tylko szybki długofalowy wzrost gospodarki daje środki na inwestowanie w obronę narodową.
Jak widać, nie sposób przecenić społecznego znaczenia szybkiego, długofalowego rozwoju gospodarki w kraju gospodarczo zapóźnionym. W latach 1989 – 2013 produkt krajowy brutto z PKB Polski bardziej niż się podwoił, co było najlepszym wynikiem w naszym regionie. Było to możliwe dzięki reformom prowadzącym w kierunku silnie ograniczonego państwa i – w efekcie – wolnego rynku. Wiele zostało jednak do zrobienia w takich dziedzinach jak stanowienie prawa, wymiar sprawiedliwości, system i aparat podatkowy, państwo socjalne. Na dodatek – w części wskutek tych zaniedbań – stoimy przed perspektywą silnego i trwałego spowolnienia wzrostu polskiej gospodarki, bo jego główne siły napędowe: dynamika zatrudnienia, udział inwestycji w PKB i – w części związana z tym – poprawa efektywności , w ostatnich latach słabną lub pozostaną słabe. Ten niedobry dla Polski scenariusz można zastąpić lepszym tylko wtedy jeśli wprowadzi się w życie określone reformy[1]. A to wymaga daleko większej niż dotąd mobilizacji na ich rzecz.
Taka mobilizacja jest konieczna, albowiem wolność gospodarcza jest w każdym społeczeństwie, również demokratycznym, pod stałym atakiem. W każdym społeczeństwie są bowiem grupy o różnych interesach i o różnych poglądach na rolę państwa w społeczeństwie, a w tym – w gospodarce. Jest to naturalne. W każdym kraju wśród tych grup są grupy etatystyczne – takie, które bronią nadmiernie rozbudowanego państwa i/lub prą do jego jeszcze większego rozrostu pod względem korzystnych dla nich przepisów i wydatków budżetowych. Takie grupy istnieją zarówno na zewnątrz systemu partyjnego jak i w jego ramach, nakładając się w większym lub mniejszym stopniu na określone partie polityczne. Niewydolne rozwiązania są też często bronione przez część osób zatrudnionych w organach państwa. Etatystyczne i/lub antyreformatorskie presje wynikają z interesów (korzyści finansowych lub korzyści związanych ze status quo) lub z poglądów: jest wiele osób, w tym o wyższym wykształceniu, dla których – wbrew badaniom i doświadczeniom – rozbudowane państwo jest źródłem rozwiązań, a wolny rynek – źródłem problemów.
Długofalowa dominacja grup etatystycznych i/lub antyreformatorskich kończy się załamaniem gospodarki m. In. wskutek ciężaru długu publicznego (jak np. w Grecji) lub jej stagnacją pod wpływem systematycznego pogarszania warunków dla prywatnej przedsiębiorczości (np. Włochy i Francja). Takie scenariusze są szczególnie groźne dla krajów na dorobku, do których należy Polska.
Na tym tle widać ogromne znaczenie wzmacniania obywatelskiej przeciwwagi wobec grup etatystycznych i/lub antyreformatorskich. Tylko to daje szanse na reformy, które zastąpią wspomniane groźne scenariusze. Owa wolnościowa i reformatorska siła może i powinna być tworzona zarówno w systemie partyjnym jak i poza nim – w społeczeństwie obywatelskim, tak aby wywierać mocny wolnościowy, reformatorski nacisk na partie polityczne (i inne instytucje publiczne) i w ten sposób przeciwstawić się presjom etatystycznym i/lub antyreformatorskim. Misją FOR jest wzmacnianie wolnorynkowego, reformatorskiego nurtu w ramach społeczeństwa obywatelskiego.
- Sposoby osiągania celów
FOR dąży do realizacji swoich celów prowadząc trzy rodzaje działań:
- Działania analityczne;
- Działania w sferze komunikacji społecznej oraz edukacji;
Działania analityczne dają diagnozy, opinie, ostrzeżenia i rekomendacje w sprawach zgodnych z celami FOR. Te analityczne produkty są niezbędnym zasileniem dla innych działań FOR.
Działania w sferze komunikacji społecznej zmierzają do maksymalnego przekazywania owych treści do wybranych grup społecznych oraz uzyskania od nich reakcji zwrotnych, ważnych dla działań analitycznych i samej komunikacji społecznej. Działania w sferze komunikacji, formułując opinie, ostrzeżenia i rekomendacje odnośnie konkretnych propozycji w celu zwiększenia lub zmniejszenia dla nich poprawia w społeczeństwie, odwołują się do głębszych i szerszych ustaleń odnośnie pożądanej roli państwa w społeczeństwie – a w tym w gospodarce. Realizują więc one jednocześnie efekt edukacyjny. FOR dąży do tego, aby przy okazji dyskusji nad konkretnymi propozycjami czy zdarzeniami, skupiającymi uwagę mediów i opinii publicznej, maksymalizować ten efekt, pokazując głębsze aspekty owych projektów czy zdarzeń. Oprócz tego prowadzi kampanie edukacyjne w wybranych środowiskach.
Działania analityczne
Działania analityczne FOR zmierzają do promowania dobrych rozwiązań i blokowania złych i skupiają się na dwóch , częściowo krzyżujących się obszarach tematycznych:
- Determinanty stabilności i rozwoju gospodarki ze szczególnym uwzględnieniem reform niezbędnych do tego, by Polska mogła kontynuować doganianie Zachodu pod względem poziomu życia.
- Przejawy i powody niskiego poziomu praworządności w Polsce oraz zmiany konieczne do tego aby go wyraźnie podnieść.
Diagnozy i propozycje FOR są oparte na starannej analizie porównawczej: dążymy do określenia, jakie są dostępne międzynarodowe wzorce rozwiązywania określonych problemów, a jakie są doświadczenia negatywne, których powinniśmy się wystrzegać.
FOR dąży do jak najwcześniejszej identyfikacji i oceny propozycji, pojawiających się w systemie politycznym, a dotyczących rozwoju gospodarki i/lub praworządności (tzw. „watchdogs”) tak aby – poprzez działania w sferze komunikacji społecznej oraz działania organizacyjno-mobilizacyjne zwiększyć szanse wprowadzenia dobrych rozwiązań – i zmniejszyć prawdopodobieństwo przyjęcia złych. Krytyczną ocenę złych rozwiązań kontynuujemy po ich ewentualnym przyjęciu, tak aby przeciwdziałać dezinformowaniu społeczeństwa przez polityków i zwiększyć szanse na zastąpienie złych rozwiązań – lepszymi.
W miarę powiększenia swojego potencjału FOR będzie rozszerzać zakres tematyczny swoich analiz. W pierwszej kolejności interesują nas kwestie wzmocnienia funkcji ochronnej państwa – przy jednoczesnym podnoszeniu w Polsce poziomu praworządności. Chodzi tu o szeroko pojęty wymiar sprawiedliwości.
Prace analityczne FOR podporządkowane są kryteriom merytorycznym, tzn. regułom poprawności logicznej i empirycznej, a nie jakimkolwiek innym. W tym sensie są one bezstronne. Wedle takich samych merytorycznych kryteriów oceniamy rozmaite zdarzenia i propozycje, niezależnie od tego, kto jest ich autorem.